Не суцяшае. Ніколечкі. Не магло, ну, ніяк не магло з нізкага жорсткага памкнення (інакш нельга назваць тое, што валодала Рэгінай, калі яна садзілася за пісьмовы стол) вырасці што-небудзь вартае. Нічога не было ў ёй у тыя хвіліны ад "інжынера чалавечых душ". Была звычайная, не вельмі маладая пакінутая баба. Ба-ба! Ну, і непрыемнае ж слова! Так і паўстае перад вачыма штосьці нязграбнае, шэрае, неахайнае. Лепш ужо гаварыць "жанчына". Праўда, таксама вуха не лашчыць, але ж не мадам, не сіньёра і не ледзі — даўно няма сярод нас такіх.
Дык вось, жанчына тая, паглыбленая ў вялікую сваю трагедыю, якая некаму можа падацца банальнай меладрамаю, а некаму і ўвогуле камедыяй, пасля некалькіх няўдалых спроб пакараць яго, сказала сабе: "Хопіць мітусіцца і рабіць глупствы. Помста — гэта страва, якую трэба падаваць да стала халоднай". Яе апавяданне (а можа, і аповесць — Рэгіна яшчэ не ведала) стане "халоднай стравай" для Масліцкага.
Яна яшчэ ніводнага радка не напісала, а ўжо ўяўляла сабе, як ён чытае, як чырванее з прыкрасці — гэта будзе для яго нечым накшталт люстэрка, змайстраванага казачным тролем: кожная плямінка там плямішчаю ўбачыцца! Уяўляла і радавалася непрыгожай — толькі цяпер зразумела, якой непрыгожай, — радасцю.
3 такімі намерамі Рэгіна не адну ноч пад лямпаю праседзела. Калі ж перачытала першую, другую... дзесятую старонку, разгубілася: зусім не тое на паперу кладзецца! Па-першае, куды варты зусім недарэчны тут мяккі, лірычны стыль? Па-другое, імя. Хіба гэты "тыпус" можа мець такое высакароднае імя — Юрый? А галоўнае — і гэта больш за ўсё непакоіла — герой яе аповесці (так, будзе аповесць) упарта не хацеў станавіцца такім, якім яна наважылася зрабіць яго! Створаны Рэгінаю персанаж перастаў падпарадкоўвацца ёй. Яна пісала, яна ляпіла яго, а ён усё больш адасабляўся ад сваёй творцы і пачынаў жыць уласным, не падуладным яе волі жыццём. Нейкі час яна яшчэ спрабавала змагацца з нечаканым насланнём, але ўрэшце скарылася: што будзе, тое і будзе. I вось твор нібыта атрымаўся. Так, прынамсі, сцвярджаюць крытыкі. Але ж крытыкі ўсяго толькі людзі, а людзям уласціва памыляцца. А самой ёй немагчыма староннім вокам зірнуць на ўласнае "дзіця". Можа, аповесць і сапраўды ёсць. А вось "халоднай стравы" няма. I няма ў Рэгініным сэрцы таго пякучага, неадольнага, што яшчэ не так даўно туманіла розум і вымушала на непрывабныя, а часам і жахлівыя ўчынкі.
***
Ён ішоў, як хадзіў заўжды: паважна, спакойна, упэўнена. Ішоў і не здагадваўся, ды і да гэтай пары, вядома ж, не здагадваецца, што тыя крокі маглі быць для яго апошнімі. А-пош-ні-мі! Так вырашыла яна. Яшчэ адно імгненне — і... Рэгініна рука, што так моцна сціскала пісталет, задрыжэла і апусцілася. Ненавісная (няўжо і праўда ненавісная?) постаць схавалася ў цемры, і крокі сціхлі. Рэгіна прысела, зусім нябачная пад звіслым да самай зямлі тонкім веццем, і заплакала адчайнымі злымі слязьмі. Дурніца! Ведала ж, з самага пачатку ведала: не зможа яна. Навогата ж быў гэты "тэатр аднаго акцёра" ды яшчэ і без гледачоў? Ды калі б і змагла? Ён жа ўсё роўна не паспеў бы нічога ні зразумець, ні адчуць. А ёй трэба, каб зразумеў, каб адчуў. I каб вочы яе ў той момант убачыў.
Яна прыхінулася да шурпатага халоднага камля ніцае вярбы. Што ж далей? Няхай сабе жыве спакойненька гэты... забойца? Такія, як ён, і ёсць сапраўдныя забойцы. Не, ахвяры іхнія не падаюць, залітыя крывёю, яны ходзяць, дыхаюць, размаўляюць і нават смяюцца. I ніхто не заўважае, што гэта ўсяго толькі цялесныя абалонкі, а душы, спакутаваныя і зняважаныя, блукаюць пазатымі абалонкамі і просяць ратавання, як прасіла ратавання яе, Рэгініна душа.
Спачатку яна ненавідзела невядомага ёй "добразычліўца". I Казіка таксама ненавідзела: навошта яму была тая сустрэча? Яна яшчэ нічога не паспела спытацца ў Казіка, як наляцеў коршакам Масліцкі і кінуўся да яго са сцятымі кулакамі. Потым спахапіўся і, сеўшы ў машыну, з месца ірвануў яе. А Рэгіне ні слова. Толькі паглядзеў грэбліва. Але яна не пакрыўдзілася нават, бо ведала: Масліцкаму ўсяго хапіла ў жыцці: так ужо склалася, што лёс сутыкаў яго не з самымі лепшымі (сам гаварыў) людзьмі. Вось і зняверыўся. I цяпер немаведама што падумаў. Суцяшала сябе, уяўляючы, як разам смяяцца будуць, калі высветліцца ўсё. Высветлілася, што Рэгіна і цяпер яшчэ здзіўляецца, чаму тады адразу ж не разарвалася на кавалкі яе сэрца. Было адчуванне, што ва ўсім целе няма ніводнай клетачкі, якая не крычала б ад лютага болю. А тыя хвіліны, калі боль адступаў, былі яшчэ страшнейшыя, бо свядомасцю настойліва авалодвала адна-адзіная думка: перакрэсліць усё разам з няўдалым сваім жыццём. Тая думка і штурхала яе да прачыненага акна. За акном было неба. Многа-многа сіняга неба. Хтосьці з вялікіх не любіў неба. Гаварыў, што неба прыгнятае. Чаму? Неба — гэта ж сімвал бясконцасці жыцця. Жыцця... I яе раптам нібы маланкаю апякло: "Жыць!" Здаецца, яна прамовіла гэта ўголас". I адпомсціць!" — дадаў нехта старонні. "Адпомсціць..." — выдыхнула Рэгіна.
На наступны дзень яна і ўзяла (украла!) у бацькі трафейны, дзедаў яшчэ, "вальтэр".
Рэгіна сцепанула плячыма: няўжо гэта была яна? Як жа яна тады не падумала ні пра маці, ні пра бацьку, ні пра Верачку? Ды і сама яна... Як бы яна жыла, калі б забіла? Забіла б Алега і (жахліва!) яго б цяпер не было! Божухна! Ды што гэта яна? Няўжо ніколькі не засталося ў ёй жаночай годнасці, і яна даравала яму ўсё? Так, даравала... Інакш навошта ёй было рабіць столькі намаганняў, каб часопіс з яе "Сузор'ем Авена" трапіў у рукі Масліцкаму, калі яна добра ведала, піто нічога не атрымаецца з яе намеру і што "Сузор'е Авена" — ўсё, што заўгодна, толькі не "халодная страва"? Што ж ёй было трэба? Каб убачыў, каб успомніў і... што? Эх, Рэгіна, Рэгіна, рабская твая душа! Няўжо ты ўсё яшчэ... Ды ён жа зрабіў з табою горшае, чым з Данкаю! Ці ты забылася пра Данку?
Масліцкі прынёс яе дадому маленькай бездапаможнай істотаю, як дзве кроплі вады падобнай да звычайнага шчаняці: сябар паляўнічы натрапіў на воўчае логава і зрабіў Масліцкаму "прэзент". Ваўчыцу-маці ні забіць, ні злавіць не ўдалося, а ваўчанят Міхась (так звалі сябра-паляўнічага) забраў з сабою.
"Адвёз бы ты гэтае няшчаснае ваўчанё назад, да маці", — паспрабавала сказаць Рэгіна, але Масліцкі заўпарціўся: няхай будзе забаўка ў хаце. Ды і Верачка пачала плакаць: ёй вельмі спадабалася Данка (такую мянушку яна ў першы ж дзень дала ваўчаняці), і Данка засталася ў іх.
У хуткім часе "шчанё" выправілася ў ладнага звера з рудаватай поўсцю і вялікімі жоўтымі вачыма. Данка пачала прыкметна аддаляцца ад Рэгіны з Верачкай і ўсё больш "прыкіпаць" да Масліцкага. Дома Данка ні на крок не адыходзіла ад яго. А калі Масліцкі дзе-небудзь затрымліваўся і ў час не прыходзіў дадому, яна пачынала хвалявацца, пазіраць на дзверы, потым садзілася ля парога і цярпліва чакала. Прыходзіў Масліцкі — Данка здаля пазнавала яго крокі — яна кідалася да яго, падскоквала, пераможна і крыху нават пагрозліва пазірала на Рэгіну з Верачкаю, нібы хацела сказаць: "Гэта — маё! Толькі маё!"
—Ведаеш, яна раўнуе цябе да нас, — сказала аднойчы Рэгіна. — Бачыш, як ёй не падабаецца, калі ты абдымаеш мяне ці Верачку.
Масліцкаму, відаць, надакучыла празмерная Данчына ўлюблёнасць.
—Рэгіна, — прамовіў ён аднойчы, хаваючы вочы, — можа б, і праўда ў лес яе адвезці? Ёй ужо цяпер вунь колькі мяса трэба. А як яшчэ падрасце? Дзе ж таго мяса набрацца па нашых цэнах?
—Ой, не трэба! — захвалявалася Верачка. — Я буду прыносіць ёй што-небудзь са школьнай сталоўкі! Я цёцю Кацю папрашу, яна дазволіць.
—Алег, а табе не здаецца, што Данка цяпер не зможа жыць у лесе? Адвезці яе туды — ўсё роўна, што выставіць на холад цяплічную расліну. Непрыстасаваная яна, — сказала Рэгіна.
—Ну, тады трэба прыдумаць што-небудзь іншае, —спахмурнеў Масліцкі.
Праз некалькі дзён ён адвёз Данку ў звярынец, які на той час спыніўся ў горадзе. Неўзабаве звярынец павінен быў ад'язджаць, і Верачка ўпрасіла Масліцкага пайсці туды, каб развітацца з Данкаю. Рэгіна купіла ў "Гастраноме" курыцу, крыху ялавічных касцей, і яны паехалі.
Верачка, не зірнуўшы нават на самых экзатычных звяроў і птушак, пабегла ўперад і праз хвіліну крыкнула:
— Мамачка, татка! Вунь яна! Я знайшла яе!
— Хадзем, Вера, хадзем, — азваўся Масліцкі, і Рэгіна ў чарговы раз заўважыла, што яму непрыемнае Вераччына "татка".
У адной з крайніх клетак без надпісу (невялікае дзіва— воўк!) сіратліва сядзела Данка. Яна была зануджаная, і поўсць на ёй здавалася бруднай. Раптам яна ўсхапілася, замітусілася па клетцы. Прымружаныя яе вочы шырока расплюшчыліся і загарэліся радаснымі агёньчыкамі.
—Пазнала, пазнала! — запляскала ў ладкі Верачка. —-
Давайце хутчэй пачастуем яе!
Масліцкі пералез цераз невысокую агароджу, наблізіўся да клеткі і лоўка, не дакранаючыся да прутоў, кінуў пад ногі Данцы спачатку курыцу, потым косці і хуценька, каб які-небудзь пільны служка не заўважыў, вярнуўся назад, і яны пачалі назіраць за Данкаю. Тая, не зважаючы на гасцінцы, шэрай маланкаю кідалася па клетцы, і вочы яе ўжо не свяціліся радасцю, а гарэлі болем і адчаем.
— Еш, Данка, еш, — спрабавала супакоіць палонніцу Верачка. — Зірні, якая смаката!
— Ды не галодная яна, — прамовіў Масліцкі, — вымерхаецца — з'есць. Ну, што, пойдзем?
Але толькі яны зрабілі некалькі крокаў да выхаду, як Данка завыла працягла, роспачна, жаласна. Рэгіне здалося, што яна чуе не ваўчынае выццё, а перадсмяротны чалавечы енк.
Дзе ты цяпер, Данка? Можа, і да лепшага, што табе не дадзена зразумець, што ты стала адной са шматлікіх ахвяр звычайнай чалавечай подласці? Прыручыць, прылашчыць, а потым здрадзіць і растаптаць — ці так ужо рэдка тое здараецца між людзьмі?
— Ты пойдзеш за мяне замуж?
— Усё не так проста, як табе здаецца. У цябе — сын. У мяне — дачка.
— Мой сын ужо дарослы.
— Яму ўсё роўна патрэбны бацька.
— Я не разводжуся з сынам. Я разводжуся з жонкаю.
— Пражыўшы столькі гадоў...
— Я ніколі не кахаў яе. Толькі з табою я адчуў, што такое сапраўднае каханне. Я хачу быць з табою заўжды.
— Дзякуй, мой светлы. Я таксама хачу быць з табою, вельмі хачу, але я баюся... я баюся застацца вінаватай. Ты падумай. У цябе ёсць час падумаць. А пакуль давай сустракацца, як сустракаліся.
— Ну, гэта ты з кім-небудзь іншым сустракайся. Напрыклад, са сваім былым, а можа, і не былым (я ж не ведаю) мужам. Усяго добрага табе.
Ён сашмаргнуў з вешалкі плашч і ляпнуў дзвярыма. Праз акно яна бачыла, як ён выходзіў з пад'езда. Прыпыніўся... Вернецца? Не, запаліў цыгарэту і рашучай хадою скіраваўся да прыпынка. Вось і ўсё. Ён ужо не прыедзе. Ніколі. Яна кінула на плечы чырвоную вятроўку—першае, што трапілася на вочы, — і выбегла на вуліцу. Ён ужо стаяў ля разяўленай пашчы аўтобуса.
—Алег!
Азірнуўся і адмоўна пахітаў галавою. Яна ўскочыла ў аўтобус і, не звяртаючы ўвагі на здзіўленыя позіркі, крыкнула:
—Алег, я пайду за цябе замуж!
Праз два тыдні (Васіль зноў, ці не ў дзесяты ўжо раз, лячыўся ў наркалогіі) Масліцкі прыехаў па Рэгіну. Яна ўжо звольнілася, наладзіла для сваіх супрацоўнікаў развітальны абед, спакавала рэчы. Рэчаў было няшмат: Масліцкі забараніў ёй браць што-небудзь, апроч адзення ды кніг. Рэгіна спрабавала пярэчыць:
—Усё, што ёсць у кватэры, я набывала сама. Ад яго я ніколі не бачыла грошай. Дык чаму я павінна ўсё пакінуць яму?
—Рэнечка, пастарайся мяне зразумець, — мякка, але настойліва сказаў Масліцкі, — я не змагу есці з талеркі, з якой еў твой муж, і сядзець у крэсле, у якім сядзеў ён. Я сябе тады паважаць перастану.
I сам ён таксама нічога не ўзяў ад жонкі: "Адыходзячы — адыходзь". Яны нанялі двухпакаёўку, купілі толькі самае неабходнае: Масліцкі яшчэ не разлічыўся за нядаўна прыдбаныя, праўда, не новыя, але даволі яшчэ прыстойныя "Жыгулі".
— Не хвалюйся, любая, хутка ўсё ў нас будзе, — запэўніў ён Рэгіну. — Галоўнае, што мы разам, і ніхто і ніколі не разлучыць нас. Вельмі доўга я шукаў цябе і цяпер нікому ў свеце не аддам.
— Алег, мне трэба ўладкавацца на працу. Я хачу з'ездзіць у рэдакцыю на праспекце.
— А можа б, ты пакуль пабыла дома? Будзеш пісаць свае апавяданні і даглядаць нас з Верачкаю. Здабытчыкам у сям'і павінен быць мужчына. А я... я ўсё зраблю, каб ты была шчаслівая.
У ягоным голасе чулася столькі шчырасці, цеплыні, пяшчоты! А яна так стамілася ад бясконцых прыніжэнняў і абраз заўжды п'яненькага Васіля! А галоўнае, яна ўжо не ўяўляла свайго існавання без гэтага чалавека, якога яна пакахала моцна, безаглядна, як кахаюць толькі аднойчы ў жыцці. Ёй так хацелася, каб мінулае замужжа аказалася толькі жахлівым сном! Ну чаму так несправядліва наладжана жыццё? Хіба правільна, што выбар таго, з кім трэба падзяляць радасці і нягоды, гадаваць дзяцей, адбываецца звычайна ў ранняй маладосці, калі чалавек яшчэ не навучыўся як след разбірацца не тое што ў жыцці, але нават ва ўласных пачуццях, і там, дзе гучыць "люблю", вельмі часта ніякага кахання няма. Ёсць толькі покліч прыроды, звычайная цялесная прага. Ну чаму яна некалі не паслухала бацьку?
***
Рэгіна вучылася на чацвёртым курсе, калі прывезла Васіля, каб пазнаёміць са сваімі бацькамі. У першы момант ён, высокі, русявы, крыху сарамлівы, спадабаўся родным. Рэгіна бачыла, як засвяціліся радасцю матчыны вочы, як прыязна заўсміхаўся і моцна паціснуў Васілёву руку бацька. А пасля таго, як ён упэўніўся, што ў гэтага ладнага хлопца і рукі залатыя (яны з Васілём увесь дзень штосьці майстравалі ў гаражы), ён увогуле застаўся задаволены будучым зяцем.
А ўвечары, калі — ну, вядома ж, "выпадкова" зазірнуў той-сёй з суседзяў і мужчыны ўзялі па чарцы, Рэгіна заўважыла, як раптам насцярожыўся і перастаў усміхацца бацька. Яна занепакоілася і запытальна зірнула на яго. Бацька нібы чакаў яе позірку і, непрыкметна даўшы ёй знак, выйшаў на веранду. Рэгіна прычыніла дзверы.
— Што такое, тата? Бацька пасунуў ёй табурэтку:
— Прысядзь. Скажы, ты даўно ведаеш гэтага чалавека?
— Якога? — не адразу зразумела Рэгіна.
— Якога, якога! Абранніка свайго даўно ведаеш?
— Ну, татуля, — засмяялася Рэгіна, — хіба гэта мае якое-небудзь значэнне?
— I ўсё ж?
— Два месяцы ўжо.
— I ты сабралася за яго замуж?
— – Так, мы з Васілём вырашылі пабрацца. I заяву ў загс ужо аднеслі. А што?
— А тое. Можаш крыўдаваць на мяне, а я ўсё роўна скажу: калі не позна — ты ведаеш, пра што я, у вас жа, у моладзі цяперашняй, модна стала вяселле з нарадзінамі сумяшчаць, — дык гані ты яго ад сябе паганай мятлою.
— Ну, дзякуй, бацька, — насупілася Рэгіна. — Калі загадаеш яго гнаць: цяпер ці, можа, няхай павячэрае? Слухай, а можа, ты спужаўся, што ён зашмат есць?
Бацька пачырванеў — ён і сапраўды быў крыху скупаваты:
— Няхай есць, колькі ўлезе. А вось піць... Ты ніколі не звяртала ўвагі на тое, як ён п'е?
— Як усе. Хто цяпер не п'е?
— Не, дачка... — пахітаў галавою бацька, — не так, як усе. Ён п'е, як алкаголік. Ты паназірай. Ён жа не каўтае, а вылівае ў сябе гарэлку, нібы ў збан які. I яна яму смачная. А што гэта азначае, я ведаю. Я жыццё пражыў. Так што падумай, добра падумай. Замуж паспееш. Табе ж вучыцца яшчэ амаль два гады.
***
Ну чаму яна тады не паслухала бацьку? Што валодала ёю, калі яна вырашыла выйсці за Васіля? Каханне, ад якога губляюць розум? Ды не ж, не было такога кахання. Легкадумнасць (вунь колькі аднакурсніц ужо "акальцаваліся", а яна што — горшая)? А можа, залішняя самаўпэўненасць? Маўляў, з гэтага ціхмянага хлопца, які так моцна закахаўся ў яе, яна са сваім цвёрдым характарам вылепіць усё, што пажадае. I самае першае, з чаго яна пачне, калі Васіль стане яе мужам — з усталявання ў сям'і сухога закону, бо Васіль і сапраўды іншым разам не ведае меры ў выпіўцы. Святая наіўнасць! Такі ж поспех магла б мець спроба зрабіць драпежніка вегетарыянцам. Але, каб упэўніцца ў тым, што для Рэгінінага бацькі стала ясным з першага позірку, Рэгіне спатрэбілася амаль пяць гадоў — толькі тады яна нарэшце зразумела, што Васілёва п'янства — не проста так званая шкодная звычка ці хвароба, а свядома абраны ім самім лад жыцця, і пазбавіць Васіля магчымасці піць азначае пазбавіць ягонае жыццё сэнсу. Але, нават зразу-меўшы гэта, Рэгіна яшчэ нейкі час на штосьці спадзявалася, хоць спадзявацца можна было толькі на цуд, а цуды, на жаль, здараюцца толькі ў казках.
Васіля ўжо нідзе доўга не трымалі на працы — не дапамагалі і "залатыя рукі" — а ў характары яго з'явіліся (а мо выплылі, а не з'явіліся) такія непрывабныя рысы, як ілжывасць, неахайнасць, цынізм. А неўзабаве настаў дзень, калі Васіль стаў для Рэгіны зусім чужым чалавекам і яна, як ні прымушала сябе, ужо не мага адшукаць у сваім сэрцы нават кропелькі цяпла для чалавека, які быў бацькам адзінай Рэгінінай дачкі. Падсвядома яна адчувала: не толькі Васілёва ў тым віна — вінаватая і яна, і перш за ўсё таму, што некалі так паспешліва звязала свой лёс з чалавекам, з якім (цяпер гэта відавочна) у яе няма і не было нічога агульнага і якога яна не кахала. Ды і што яна, жанчына, якая ўжо стварыла сям'ю і нарадзіла дзіця, ведала пра каханне да той выпадковай сустрэчы з Масліцкім. Так, сустрэча была зусім выпадковай, бо ў камандзіроўку на прадпрыемства, дзе працаваў Масліцкі, трэба было ехаць не ёй, а Ганне Максімковай. У Ганны ж раптам захварэў сын, і Міхась Пятровіч папрасіў, каб замест Ганны паехала Рэгіна. I яна згадзілася, праўда, без асаблівага імпэту: яна працавала над апавяданнем і меркавала за тры-чатыры вечары яго скончыць, а гэты вымушаны перапынак мог "збіць" яе з творчага настрою, і тады Рэгіна не хутка сядзе за стол з улюбёнай сваёй лямпай пад аранжавым—маці называла гэты колер "жоўта-гарачы" — абажурам.
Тое апавяданне так і засталося няскончаным. Але не таму, што муза перастала наведваць Рэгіну, атаму, што яе нечакана закружыла і панесла па жыцці нязведанае раней усеабдымнае пачуццё да Масліцкага. О, каб яна ведала, чым гэта ўсё скончыцца!.. Ну і што, каб ведала? Хіба што-небудзь ад таго памянялася б?
Не, спачатку ў іх з Масліцкім усё было цудоўна. Ці ёй так здавалася? Не, не здавалася. I для яе, і для яго тыя першыя месяцы сумеснага жыцця былі шчаслівыя. Нават такая проза, як гатаванне ежы, мыццё бялізны стала для Рэгіны не сумнай неабходнасцю, а святым: яна ж рабіла гэта для дваіх са-мых блізкіх, самых дарагіх ёй людзей: для Алега і для Верачкі. I — можа, так не павінна быць — перш для Алега, потым ужо для Верачкі. А ў выхадныя яны ўсе разам ішлі ў кіно ці на якую-небудзь выставу, а калі было добрае надвор'е, ехалі ў лес. Ім было цікава гаварыць пра музыку, паэзію. Праўда, тут больш гаварыла Рэгіна, але ён заўжды ўважліва слухаў, і яна радавалася, што яму таксама падабаюцца яе любімыя паэты, кампазітары, мастакі.
Спачатку ўсё у іх было цудоўна...
***
У вітальні пачуліся нетаропкія Аленіны крокі. Масліцкі хуценька загарнуў дэтэктыў і кінуў яго ў шуфляду пісьмовага стала. Ён працуе. Нават дома працуе.
—Ты ўжо прыйшоў? — зазірнуўшы ў пакой, спыталася жонка. — А я ў магазіне была ды Марыну Бірукову сустрэла. Апранутая "з іголачкі". Гаварыла, што іншамарку купляюць новую. I гэта ўсяго за паўгода. Мы з нашай зарплатаю такое змаглі б? — яна паклала на стол стос газет. — Пошту вось забрала. Учора забылася. Трэба дзверцы падрамантаваць у скрынцы: дрэнна адчыняюцца.
"3 нашай зарплатаю", —перабіраючы газеты, усміхнуўся Масліцкі. Алена ніколі не працавала. Хіба толькі ў той год...
— А гэта адкуль? — спытаўся ён, убачыўшы сярод газет часопіс у блакітнай вокладцы. Мы, здаецца, нічога такога не выпісвалі.
— Не ведаю, — паціснула плячыма Алена. — Можа, паштальёнка як-небудзь памылілася.
Масліцкі ўзяў у рукі часопіс і здзіўлена ўзняў бровы. Беларускамоўнае выданне? Звычайна па-беларуску ён не чытаў. Ніколі ён не любіў гэтую так званую "мову", якая на самой справе ніякая не мова, а проста мешаніна скалечаных польскіх, рускіх і яшчэ немаведама якіх слоў. Ён абыякава перагарнуў некалькі старонак і аж спацеў ад нечаканасці: з фотаздымка на яго глядзела... Рэгіна. Глядзела праніклівым і, яму здалося, пагардлівым позіркам. Кінуўся ў вочы загаловак: "Рэгіна Сяліцкая. Пад сузор'ем Авена". Масліцкі паклаў часопіс і асцярожна зірнуў на жонку. Тая засяроджана сцірала нябачны пыл з серванта.
— Алег, табе якую сарочку на заўтрашні дзень падрыхтаваць? А гальштук? Абедаць дома будзеш? Я ў Марыны адзін рэцэпцік узяла. Такую смакату згатую — пальчыкі абліжаш!
Масліцкаму на нейкае імгненне падалося, што жонка свядома іграе ролю "інфузорыі туфелькі", гераіні нядаўна прачытанага ім апавядання. Яно так і называлася — "Інфузорыя туфелька". 3-за гэтай інтрыгуючай назвы Масліцкі і купіў невялічкі зборнічак у прывакзальным кіёску. Ён ехаў тады ў камандзіроўку ў Мінск, а пачытаць што-небудзь у дарогу з дому ўзяць забыўся.
Пачыналася апавяданне не вельмі арыгінальна. Жанчына гасцявала ў сяброўкі ў іншым горадзе, набрала нумар свайго тэлефона (як там сямейнікі?) і выпадкова натрапіла на размову свайго мужа з каханкаю, пра існаванне якой да гэтага часу і сном не сніла. Размова таксама была банальнай. Масліцкі, яшчэ не чытаючы, мог бы сказаць, што каханка будзе патрабаваць пэўнасці ў адносінах і ставіць умову: альбо яна, альбо жонка. Так яно і было. I апраўдваўся мужчына так, як звычайна апраўдваюцца ўсе мужчыны: "Ты ж ведаеш, я люблю, вельмі люблю цябе. Ты прыгожая, разумная, мужная, ты ўсё можаш, усё адолееш, а яна (жонка) — прымітыўная, бездапаможная істота, годная толькі натое, каб памыць, прыбраць, згатаваць. Яна — інфузорыя туфелька. Я не магу ўявіць, як яна будзе жыць без мяне. Павер, у мяне нічога да яе няма, апроч шкадобы, але я не магу ўявіць..."
А вось выснова, якую зрабіла з пачутага "інфузорыя туфелька", — цікавая. Ну, як бы ў такім выпадку паводзіла сябе бадай што кожная жанчына? Ну, вядома ж, перш за ўсё выкрыла б "подлага" здрадніка. Далейшае залежала б ад яе тэмпераменту і ступені выхаванасці. "Інфузорыя туфелька" вырашыла інакш: "Я нават выгляду не дам, што ведаю пра ягоную здраду. Наадварот, я пачну прыбіраць і мыць яшчэ чысцей, гатаваць яшчэ смачней, зраблюся яшчэ больш "інфузорыстай", каб ён канчаткова ўпэўніўся: без яго я прападу".
Неблагім псіхолагам аказалася тая "інфузорыя".
Масліцкі зноў кінуў вокам на жонку. Не. Алена ніколі нічога, акрамя ўлюблёных сваіх "Хозяюшкі" ды "Здоровья", не чытала. Адкуль жа ёй ведаць пра тую "інфузорыю"?
***
Некалі змоладу ён марыў пра рамантычную, загадкавую жанчыну, тонкую інтэлектуалку. Але яму чамусьці не шанцавала на такіх. Толькі праз шмат гадоў ён сустрэў, як яму здалося, свой ідэал. Сустрэў і страціў розум. Сям'ю дзеля яе вырашыў пакінуць. Але хіба ён думаў, што так няпроста будзе яму з гэтай жанчынаю.
Масліцкі ніколі не лічыў сябе пасрэднасцю. Ён даволі многа чытаў, любіў музыку, крыху разбіраўся ў жывапісе. I ля вогнішча дзе-небудзь на лясной палянцы ці ля ракі пасядзець любіў. Усё гэта прыносіла ў жыццё прыемную разнастайнасць, згладжвала непазбежныя нягоды. Але ж яму ніколі ў галаву не прыйшло, напрыклад, цэлы дзень "проста так" блукаць па лесе, яктэта іншым разам рабіла Рэгіна, альбо з вільготнымі "от переизбытка чувств" вачыма гадзіны паўтары без перапынку слухаць ці чытаць вершы, нават калі гэта былі вершы геніяльныя. Не, усяму павінна быць мера. А яна часта ніякай меры не ведала. Рэгіна, відаць, сама адчувала свой "грэх" і з прыхаваным жаданнем апраўдаць сваю, як гаварыў Масліцкі, "всеядность", нібы жартам называла сябе "лесаголікам", "кнігаголікам" і "яшчэ шмат чаго – голікам".
А гэтае начное сядзенне над рукапісамі! Ці не дарэмная трата часу? Не да кніг цяпер людзям. Адна думка ва ўсіх: пракарміць бы сваю сям'ю. Ды і што яна мае з гэтага? Масліцкі б за абразу палічыў, калі б пад гучным словам "ганарар" яму заплацілі такія грошы. Бачыў ён на Рэгініным стале квіток, дзе была ўказаная сума так званага "ганарару". Нездарма яна нават слова пра тыя грошы не сказала. Саромелася, відаць, бо над тымі трыма апавяданнямі яна месяцаў пяць сядзела. Ды і ці жаночая справа — пісаць? Ну, хто з жанчын-пісьменніц стварыў што-небудзь сапраўднае, вялікае? Хіба што Жорж Санд. Ну, яшчэ Агата Крысці. Але ж Жорж Санд не была жанчынай у поўным сэнсе гэтага слова. А наконт геніяльнасці Агаты Крысці... Усё-такі дэтэктыўная літаратура — усяго толькі дэтэктыўная.
Раней, калі яны яшчэ сустракаліся, Масліцкі думаў, што Рэгіна знарок дэманструе перад ім сваю эрудыцыю — "выстаўляецца", як гэта ўласціва жанчыне, калі яна хоча падабацца. Пачнуць жыць разам — мала чаго застанецца ад яе апантанасці: быт ёсць быт. Памыліўся. Яна такой і была. Ну, а тут яшчэ і Вера, дачка Рэгініна. Кажуць, што калі мужчына кахае жанчыну, ён палюбіць і яе дзіця. Масліцкі і сам так думаў. Але не. Відаць, няздатны ён быў на гэта. Чужое заставалася чужым.
Аднойчы, калі ён паскардзіўся на боль у спіне, Вера падахвоцілася зрабіць яму масаж. Пастукваючы па спіне пальцамі, яна пачала прыгаворваць: "Прыйшлі куры — паклявалі, паклявалі, паклявалі. Прыйшлі гусі — пашчыпалі, пашчыпалі, пашчыпалі". I Масліцкаму ўспомнілася, што такі ж "масаж", з тымі ж "паклявалі-пашчыпалі" рабіў яму Максім, калі быў яшчэ зусім малы. Яму раптам вельмі захацелася ўбачыць сына, пагаварыць з ім. Ён перастаў ужо крыўдаваць на Максіма за тыя жорсткія словы, якія пачуў ад яго, калі пакідаў іх з Аленаю. Максіма трэба было зразумець: са-маму блізкаму яго чалавеку, маці, зрабілі балюча. Ці ж мог ён заставацца маўклівым сведкам развітальнай сцэны?
Так, сын цяпер дарослы. I дзяўчына ў яго ёсць. Прыгожая дзяўчына, ладная. Бачыў іх аднойчы Масліцкі на вуліцы. Падобна на тое, што ажэніцца хутка Максім. Тады Алена застанецца зусім адна. Хоць чаму адна? Чаму ён упэўнены, што яна не знайшла сабе каго-небудзь? Ён жа больш за паўгода не быў там. Толькі грошы штомесяц перадаваў праз свайго бухгалтара: той жыў у суседнім пад'ездзе іхняга дома. А Масліцкі даўно туды не заходзіў...
У наступны выхадны ўпотай ад Рэгіны ён паехаў да сваёй і не сваёй ужо сям'і.
Дзверы яму адчыніла Алена. Масліцкаму адразу кінулася ў вочы, што яна зблажэла, схуднела і нават нібы ростам ніжэйшая стала. На нагах у яе былі старыя Максімавы пантофлі. Густыя валасы, нядбайна закручананыя на патыліцы, сталі бляклымі і шэрымі. Мала чаго засталося ў ёй ад усмешлівай жыццярадаснай Алены...
— Ты што, захварэла? — замест прывітання прамовіў ён. — А Максім дзе?
— Максім у інстытуце. А я проста стамілася. Нядаўна толькі з цырульні прыйшла.
— Гэта табе там такую прычоску зрабілі?
— У цырульні я працую.
— I кім жа?
— Я там прыбіраю.
— Вам што — не хапае маіх грошай?
— А ты даўно быў у магазіне?
— Ты ж ведаеш, я ніколі не хадзіў па магазінах.
— Дык пахадзі, пра цэны спытайся. Масліцкі дастаў з кішэні партманет:
— Вось. Гэта ўсё, што я маю на сённяшні дзень. А чаму Максім не зайшоў, не сказаў, што ў вас цяжка з грашыма?
— Ён не прыйдзе.
— Ну, калі гара не ідзе да Магамета, то Магамет ідзе да гары. Я буду калі-нікалі наведвацца. Спадзяюся, ты дазволіш?
— Я не маю права што-небудзь забараняць табе. Тым больш, што кватэра твая.
— Ну, я пайшоў. Калі што якое — тэлефануй. Ты не забылася нумар майго рабочага тэлефона?
Алена з маўклівым дакорам зірнула на яго і, хаваючы павільгатнелыя вочы, адвярнулася.
3 таго дня ў яго памяці ўсё часцей пачаў узнікаць дакорлівы позірк Аленіных вачэй... 3 таго дня і пачаліся яго пакуты. I нарэшце ён вырашыў. Не, тое і цяпер моташна ўспамінаць. Няўжо Рэгіна трымала б яго, калі б ён сказаў усё як ёсць? А ён...
Спачатку, калі план свой вывяраў, пачуваўся не вельмі добра. Карацей, брыдка пачуваўся. I як Рэгіну з Казікам "заспеў", штосьці ўнутры варухнулася: ці то Рэгіну шкада стала, ці то перад сабою сорамна. Але ён тады хутка супакоіўся: маўляў, мэта апраўдвае сродкі. Хіба ён дзяўчыну-падлетка спакусіў, каб катаваць сябе? Жанчына павінна быць абачлівай. Рэгіна — тым больш: пісьменніцай стаць збіраецца. Няўжо яна не ведае, што амаль усіх мужчын у пэўным узросце "д'ябал у рабро" штурхаць пачынае. Толькі хто разумнейшы, той блазнаваць блазнуе (кветачкі, спатканні), а сям'і сваёй трымаецца, бо разумее: у такія гады звычка становіцца мацнейшай за ўсе нават самыя ўзнёслыя пачуцці. А ён захацеў но-вае жыццё пачаць! Не, ён не збіраўся падманваць Рэгіну: сам верыў у тое, што гаварыў. Толькі ж, як сказаў паэт (ці філосаф?), "ничто не вечно под луной". Дык у чым жа вінаваты Масліцкі?
Рэгіна пасля таго выпадку з Казікам кінулася тлумачыць Масліцкаму недарэчнасць ягонай рэўнасці — яна ж не падазравала нават, што нічога яму тлумачыць не трэба — тады ён паказаў ёй "дакуменцік". Не, тут ён, мякка кажучы, усё ж непрыгожа зрабіў... Рэгіна прабегла вачыма тую "ананімку", адразу звяла неяк, так і пайшла моўчкі. На трэці дзень на працу да яго патэлефанавала: "Ты чаму не ідзеш дадому? Ты пакінуў нас?"
Масліцкі, як заўжды ў крытычных сітуацыях, пазбягаючы гаварыць "так" ці "не" (не любіў ён просталінейнасці, лічыў яе выдаткам дрэннага выхавання), пачаў вярзці нейкую легкадумную лухту і ўзрадаваўся, калі ў трубцы пачуліся кароткія гудкі.
А ўвечары ля прахадной ён убачыў Рэгіну. У першы момант яму захацелася схавацца: баяўся, што Рэгіна зноў, як было ўжо аднойчы, кіне яму ў твар роспачнае: "За што?!" Узяць бы і сказаць: "А так! Ні за што! Проста, каб лягчэй было. Для мяне!"
Не ўжо, няхай думае, што ён таксама пакутуе, але як бы таго ні хацеў, не можа дараваць здрады. Годнасць не дазваляе. А годнасць для Масліцкага, Рэгіна тое добра ведае, перш за ўсё. Годнасць і прыстойнасць.
А яна ўжо ішла насустрач. Па яе запунсавелых шчоках, па вачах, апугачаных долу, было відаць, як ёй балюча за сваё прыніжэнне (прыбегла, сама прыбегла!), але жаданне бачыць яго, гаварыць з ім было мацней за ўсё іншае, і яна махнула рукой на "ўсё іншае".
— Ну, прывітанне! — голас у Масліцкага бесклапотны, амаль вясёлы. — Здарылася што-небудзь? Патрэбна дапамога?
Ён ахапіў позіркам яе танклявую постаць і на нейкі момант разгубіўся: яна яшчэ вабіла яго, як ніводная з жанчын, якіх ён ведаў за сваё жыццё. А былі ж сярод іх і нашмат прыгажэйніыя за Рэгіну. Былі і такія, пра якіх кажуць "без комплексаў у інтымным плане". Толькі чамусьці ніводная з іх не прынесла яму столькі той забароненай радасці, як яна, Рэгіна. Можа, таму, што кожная з іх (і Алена таксама) мілавалі яго так, нібы плату наперад выдавалі, інстынктам жаночым спасцігаючы: чым шчадрэйшая будзе тая плата, тым мацнейшую асалоду атрымае яна, перш за ўсё яна. Ен быў толькі сродкам. Тыя стараліся ўзяць, ухапіць. Рэгіна — аддаць. Аддаць і быць шчаслівай адлюстраваннем яго радасці. I дарэмна гавораць, што мужчыны — эмацыянальна глухія істоты, што яны не адчуваюць нюансаў. Адчуваюць не горш за жан-чын, толькі словамі тое выказваць не спяшаюцца, бо шмат-слоўнасць — усё ж не мужчынская рыса.
I зноў нешта зацеплілася ў ім, захвалявала, але ён тут жа авалодаў сабою:
— Дык што здарылася?
— Нічога. Я толькі хацела спытацца, разумееш, у апошні раз спытацца, каб зразумець: ці ты сапраўды паверыў, ці тут што іншае? Я...
Масліцкі перапыніў яе:
— Рэгіна, не верыць у відавочнае можа толькі дурань. Таму не трэба пра гэта. Няхай паміж намі меней хлусні будзе. Крыўды ў мяне на цябе няма. Пакахала ты іншага — на здароўе. Мы ў сваіх пачуццях не вольныя. Не хвалюйся: я яго на паядынак выклікаць не буду. I помсціць табе — таксама. Калі ты з-за кватэры хвалюешся, то заўтра... не, паслязаўтра ў мяне будуць гро-шы, і я заплачу за год наперад. Год жыві сабе спакойна, а далей сама думай. Ці няхай Казік думае. I давай застанемся сябрамі.
— Сябрамі? — вусны Рэгініны перасмыкнуліся, — дзякуй табе, санцавокі. Бывай.
Санцавокі... А ці існуе такое слова? Хутчэй за ўсё яна прыдумала яго, як і іншыя, спачатку такія жаданыя: яна ж выдумляла іх для яго, толькі для яго, а гэта так лесціла самалюбства! Але з часам — Масліцкі тады яшчэ і сам сабе не змог бы растлумачыць чаму—яе "прыдумкі" пачалі раздражняць яго. I аднойчы ён не стрымаўся.
Вера ўжо ўлеглася, а яны з Рэгінаю сядзелі перад тэлевізарам — была перадача ці то пра Пастарнака, ці то пра Буніна, і Рэгіна нават рукапісы свае пакінула, хоць звычайна глядзець тэлевізар не вельмі любіла. Яна не адразу заўважыла, што Масліцкі раз-пораз "клюе носам", а як заўважыла, пакрыўдзілася крыху, але выгляду не дала, толькі ціхенька кра-нула яго за плячо:
—Ах ты, сплюшка мая, драмлюшка! Ідзі ўжо, кладзіся.
У грудзіне ў Масліцкага знаёма варухнуўся злаблівы камяк, і ён нечакана для сябе злосна выдыхнуў:
—Напрацавалася б ты з маё, дык увогуле развалюшкаю стала б. Гэта табе не паперкі ў рэдакцыі перакладаць. — I ён, знарок непрыгожа адтапырыўшы губы, перадражніў яе: — Сплю-у-у-шка!
Яна адхіснулася, нібы яе ўдарылі: ніколі ён не гаварыў з ёю так!
Масліцкі, зірнуўшы ў яе збялелы твар, спахапіўся:
—Прабач, калі ласка! Сам не ведаю, якая муха мяне ўкусіла. Абяцаю: такое больш не паўторыцца. А калі паўторыцца — я сам сабе язык вырву.
"Такое" пачало паўтарацца ўсё часцей. Язык сабе ён, вядома, вырываць не стаў, нават прабачэння ўжо не прасіў, скардзіўся толькі на сапсаваныя нервы. Ён бачыў: Рэгіна пакутліва шукае прычыну таго нядобрага, што пасялілася між імі, адчувае нейкую пакуль неўсвядомленую віну, імкнецца загладзіць яе, папярэджваючы кожнае яго жаданне і аддана зазіраючы яму ў вочы сваімі празаічна ніэрымі, нібы восеньскае неба, вачыма. А яго пачаў ўжо раздражняць і гэты адданы позірк...
***
Тая размова ля прахадной стала апошняй. Масліцкі ведаў, што Рэгіна яшчэ месяцы тры не з'язджала — чакала яго? — а потым праз Вольгу, Казікаву жонку, перадала яму ключы ад кватэры. Ён думаў, што будуць слёзы, папрокі, доўгія "душещипательные" лісты да яго: што-што, а пісаць яна ўмее. Не, яна не пакінула яму нават развітальнай запіскі. Амаль два гады яна нічым не напамінала пра сябе. Ён жа, калі і ўсплывала ў памяці што-небудзь звязанае з Рэгінаю, свядома стараўся пазбавіцца ад гэтага, бо заўважыў, што кожны раз у такія хвіліны ўім абуджалася шчымлівае пачуццё, азначэнне якому — так ён думаў — не мог бы даць нават самы тонкі, дасведчаны псіхолаг, бо было яно ў такой ступені асабістае, што нават спроба яго азначэння ўяўлялася Масліцкаму кашчунствам.
Але час рабіў сваё. Ён паступова аслабляў, размываў і без таго неакрэсленае, што падсвядома жыло ў ім і парушала жаданы спакой, і каламуціла душу.
I вось гэты часопіс з яе фотаздымкам.
I праніклівы — ці пагардлівы? — яе позірк. Не, відаць, сапраўды "ничто на земле не проходит бесследно".
—Ты ведаеш, — азвалася Алена, — Біруковы на поўдзень збіраюцца. Усёй сям'ёй. На новым аўтамабілі.
—Што ты мне ўжо каторы раз сёння пра Біруковых? — незадаволена зморшчыў твар Масліцкі. — Я ж усё роўна ў Вадзімаву "фірму" не пайду. Часовае гэта. Ты б радыё паслухала, газеты пачытала, можа, і зразумела б, адкуль і куды вецер дзьме.
Алена хацела яшчэ нешта сказаць, але ўздыхнула толькі (з таго часу, як ён вярнуўся, яна ўвогуле перастала пярэчыць яму) і зноў узялася за сервант.
Інфузорыя туфелька? Няхай сабе і так. Але ці не сам ён упэўніўся, што для спакойнага, уладкаванага жыцця менавіта такая жанчына і патрэбна, жанчына-паўсядзённасць (частыя святы надакучваюць), шэрая мышка. Мудрая інфузорыя.
***
Спачатку ў іх было ўсё цудоўна... А потым? Не, ты ўсё ўспамінай, Рэгіна. Усё да дробязі. Не ашчаджай яго, не шукай яму апраўдання. Можа, хоць цяпер ты ўсё ўбачыш па-сапраўднаму, можа, зразумееш, што жыццё — гэта не толькі ЁН. Бачыш вунь тую жанчыну на гарадскім скрыжаванні? Халодны вецер наскрозь пранізвае яе лёгкі срабрыста-шэры палітончык — сярэдзіна мая, а на вуліцы слотна, як у глыбокую восень, — сшэрхлыя вусны шэпчуць наіўныя словы старога, як свет, закляцця: "Анёлы вячэрнія, ранішнія, паўднёвыя, паўночныя! Ляціце, анёлы, на дно мора-акіяна. Там, на дне мора-акіяна ляжыць камень. Над каменем — вада, пад каменем — нуда. Разганіце ваду, вазьміце нуду, перанясіце нуду на раба Божага Алега, каб ён, раб Божы Алег, не еў, не піў, па чыстаму полю хадзіў, па мне, рабе Божай, сэрцам хварэў".
Гэтыя словы — апошняя яе надзея. Яны дапамогуць. Павінны дапамагчы! Жанчыне так хочацца верыць! Ты, Рэгіна, ведаеш, як ёй хочацца верыць. Ведаеш.
Праз колькі хвілін жанчына тая будзе сядзець ва ўтульным кабінеце з сонечна-жоўтымі шторамі, з шыльдаю на дзвярах "Аддзел пісьмаў". Калі зірнуць на яе ў такі момант, — можна ў заклад пайсці, што паміж гэтай бездакорна апранутай, дагледжанай жанчынай і той нябогай, якая зусім нядаўна з фанатычным бляскам у вачах звярталася з маленнем да анёлаў, няма нічога агульнага.
Але рабочы дзень заканчваецца, і жанчына вяртаецца дадому. Вось яшчэ адно скрыжаванне, і яна, зусім ужо механічна, зноў пачынае дакучаць анёлам сваёй настойлівай просьбаю. Але анёлы, відаць, не вельмі літасцівыя да яе, ці, можа, занятыя больш важнымі справамі, бо калі яна падыходзіць да дзвярэй сваёй кватэры, адразу разумее: яго не было. Раніцай яна незнарок прывязала да ручкі танюсенькую нітачку, а другі яе канец зачапіла за цвік, які ўбіла ў сцяну побач з дзвярыма. Адамкнуць дзверы і не парваць нітачку немагчыма. Нітачка цэлая. Дрыготкімі рукамі жанчына да-стае з сумкі ключ, пераступае парог, у знямозе падае ў крэсла ля тэлефоннай палічкі і з хвіліну ўмольна пазірае на чырвоны апарат. Апарат маўчыць. Каб пазбавіцца напружанага чакання, яна адключае тэлефон. Наперадзе вечар. І яшчэ ноч. Хутчэй бы раніца. Раніцай ёй будзе лягчэй. Кожную раніцу яна прачынаецца з думкаю, што пакуты яе скончыліся, што ён ужо чужы, нават варожы ёй чалавек і што, калі яму будзе блага, яна ніколечкі, ні кропелькі не паспачувае яму. Але наблізіцца дзень, прыйдзе вечар, і жанчына з сорамам будзе ўспамінаць ранішняе і ўголас называць сябе вар'яткаю, бо толькі вар'ятка можа жадаць зла чалавеку, да якога так ірвецца ўся яе істота. I гэта ты ведаеш, Рэгіна, бо тая жанчына — ты. Ты сказала свайму "санцавокаму" бывай, але ўсё яшчэ спадзявалася: адумаецца, разбярэцца, вернецца. Трэба толькі пачакаць. I ты чакала. Месяц, другі, трэці... За гэты час ты паспела ўзненавідзець ліфт — марудлівага свайго ката — і замірала ад кожнага тэлефоннага званка. I ад таго жудаснага званка таксама. Званок той ледзь не каштаваў табе жыцця: чацвёрты паверх — не жартачкі. Ну, дык як, можа, спяём шлягер: "Любовь прощает всё, если это любовь..."? Каханне... Любоў... Што гэта такое?" Д'ябальскае насланнё? Стан душы? Найвышэйшае з усіх пачуццяў? А можа, праўду сказаў Тургенеў, што каханне — ніякае не пачуццё, а сур'ёзная хвароба. Вядома ж, ён меў на ўвазе хваробу псіхічную. Ты лічыш, што словы гэтыя вырваліся з ягоных вуснаў у хвіліны адчаю? Бо чаму ж тады ён сам, выбіраючы паміж дарагой яго сэрцу Расіяй і любай жанчынаю, выбраў яе, жанчыну, і дзеля бязмежнага свайго кахання ўсё жыццё пражыў "на краёчку чужога гнязда".
Але ж падумай, дзеля якой жанчыны ахвяраваў ён усім самым дарагім? Вялікая спявачка, духоўна багатая натура, чароўная жанчына. Гэта з яе пісала сваю Кансуэлу Жорж Санд. А ён? Хто ён, твой Масліцкі?
Хутка два гады міне з той нядобрай памяці дзён яе "блукання па пакутах". Усё нібыта стала на сваё месца. Працай сваёй яна задаволеная. Ёсць у яе, дзякуй Богу і добраму чалавеку Кацярыне Васільеўне, свой куток. Жывыя і здаровыя яе бацькі. I Верачка пакуль нічым не засмучае. А астатняе? Астатняе, відаць, не для яе. Трэба проста прывыкаць да думкі, што ўсё тое — незваротнае. А галоўнае, не трэба мучыць і дакараць сябе за тое, што яна кахала і (што ўжо тут хавацца?) усё яшчэ кахае такога чалавека, як Масліцкі. Гэта толькі ў дрэнных раманах усё проста: убачыла гераіня, што абраннік яе, мякка кажучы, далёкі ад ідэалу, імгненна забівае ў сабе ўсе добрыя пачуцці да яго і з высока ўзнятай галавою ідзе насустрач, вядома ж, шчаслівай будучыні, дзе ўжо чакае - не дачакаецца яе герой з крышталёвым сумленнем і крынічнай душою. У рэальнасці ўсё больш складана. Па нейкай жорсткай заканамернасці жанчына, здатная на сапраўднае каханне, дорыць яго якой-небудзь нікчэмнасці, якую прырода абдзяліла не тое што здольнасцю кахаць, але і нават здольнасцю ацаніць каштоўнасць гэтага дару. I ў гэтым яшчэ адна трагедыя кахання. Колькі такіх трагедый здарылася і здарыцца яшчэ ў свеце? I ніхто ніколі не быў абаронены ад іх: ні створаная фантазіяй французскага класіка бедная пляцельшчыца крэслаў, ні рэальная шатландская каралева.
Марыя Сцюарт. Жанчына-легенда. Ёй было дадзена ўсё, пра што толькі можна марыць: прыгажосць, розум, багацце, карона. I ўсё гэта яна гатовая была аддаць за магчымасць быць побач з грубым авантурыстам, імя якога засталося ў гісторыі толькі таму, што яго кахала Марыя Сцюарт.
Мапасанаўская пляцельшчыца крэслаў прыносіла абагоўленаму ёй сыну аптэкара — шэрай пасрэднасці — апошняе, што мела: здабытыя праўдамі і няпраўдамі вартыя жалю медзякі. Велічная каралева прысвячала сутэнёру Басуэлу радкі, якія не могуць пакінуць абыякавым нават самае чэрствае сэрца:
Ему во власть я сына отдаю
И честь, и совесть, и страну мою,
И подданных, и трон, и жизнь, и душу.
Всё для него. И мысли нет иной,
Как быть его женой, его рабой.
Дык, можа, каханне апраўдвае ўсё і ў тым ліку — адсутнасць годнасці? Не, лепш не паглыбляцца, бо так можна апраўдаць нават самы подлы ўчынак. I яго, Масліцкага, таксама.
***
Тады Рэгіна была дома адна. Верачка са сваім класам паехала на аздараўленне ажно ў Чарапавец. Рэгіна не адразу зразумела, што тэлефануе ёй не Масліцкі, а ўсяго толькі Казік. Ей чамусьці тэлефануе Казік...
— Рэгіна Мікалаеўна, мне трэба з вамі пагаварыць.
— Гаварыце, — абыякавым голасам прамовіла Рэгіна.
— Ведаеце, я не люблю атрымліваць ад жанчын аплявухі, а тым больш незаслужаныя, таму вырашаў усё сказаць па тэлефоне.
— Даруйце, — перапыніла яна, — а ці не маглі б вы скараціць прэлюдыю і прыступіць да асноўнай часткі?
— А вы не такая ўжо безабаронная, як мне думалася, — няшчыра засмяяўся Казік. — Тым лепей для вас. Але без прэлюдый не абысціся, таму мусіце крыху счакаць. Вы, вядома, чыталі купрынскую "Яму". Ці памятаеце, як Ліхонін пазбавіўся ад Любкі, калі тая яму надакучыла? Калі не памятаеце, цытую: "Высакародны жэст, крыху грошай і... збегчы". Грошай вам Алег Віктаравіч, вядома ж, пакінуў.
— Што вы дазваляеце сабе? — наструнілася Рэгіна. — Вы адказваеце за свае словы?
Казік памаўчаў крыху, нібы вагаўся, ці гаварыць далей, і працягваў:
— За словы свае адказваю. Пераходжу да асноўнай часткі. Але, — голас яго пазбавіўся блазенскай ноткі, — вельмі прашу: не кідайце трубкі, паслухайце да канца. Асноўная частка будзе кароткай: тую "ананімку", якую паказваў Алег, напісаў… Алег.
— Які Алег? — не зразумела Рэгіна. — I адкуль вы ведаеце пра ананімку?
— Ананімку Алегу Віктаравічу Масліцкаму напісаў Алег Віктаравіч Масліцкі. А я перадрукаваў яе на машынцы. Пачакайце. Не абурайцеся. Было гэта напярэдадні першага красавіка. Алег запэўніў мяне, што ён збіраецца пажартаваць з аднаго свайго знаёмага, вялікага раўніўца. Машыністцы ён
такое даручэнне даць не мог, сам жа друкаваць не ўмее, вось і папрасіў мяне. Я, праўда, сказаў, што за такі жарт можна і ў каршэнь атрымаць, але перадрукаваў.
— Вы — нягоднік. I я не веру вам, — выдыхнула Рэгіна.
— Тады сыдзіце ўніз і зазірніце ў паштовую скрыню. Там я нешта пакінуў для вас. А што я нягоднік, вы праўду сказалі. А калі яшчэ дадаць, што сустрэчу з вамі мяне папрасіў прызначыць Масліцкі, то і ўвогуле. Паверце, я яшчэ не разумеў тады, што да чаго, бо ён сказаў... А ўрэшце, навошта тут тлумачэнні? Я толькі нядаўна пра ўсё даведаўся. Вольга мая расказала. Відаць, вы гаварылі з ёю. Вольга і прымусіла мяне тэлефанаваць вам. Сам я, відаць, не адважыўся б. Як-ніяк Масліцкі ўсё ж мой сябра ды яшчэ і непасрэдны начальнік. Таму я папрашу вас... я спадзяюся на вашу прыстойнасць, бо сварыцца з Масліцкім я не хачу. А вы — вы зрабіце для сябе пэўныя вывады. Ён вас не варты. Не бядуйце.
Усё, што сказаў Казік, было горкай, бы палын, праўдаю. Ён усё яшчэ ляжыць сярод папер, той канверт са спешна вырваным з блакнота лістком, спісаным раўнюткім почыркам Масліцкага — чарнавіком той самай "ананімкі". Хаця не. Яна ж паклала канверт у часопіс, перад тым, як укінуць часопіс у паштовую скрынку. I зноў: навошта? Што яна хацела даказаць Масліцкаму?
На другі, не, на трэці дзень (на другі дзень яна сядзела ў "засадзе" ў скверыку ля дома Масліцкага з "вальтэрам" у руках) яна з'ехала з кватэры. Два дні ў Таццяны, знаёмай сваёй, жыла, а потым звольнілася і паехала ў свой горад. Верачку завезла да сваіх, бо яшчэ сама добра не ведала, куды ёй кінуцца, як жыць далей. Паспрабаваць пагаварыць з Васілём пра размен? Як ні ёсць, а ўсё ж бацька ён Верачцы.
Ад адной думкі, што ёй прыйдзецца ісці на паклон да свайго былога мужа, Рэгіне станавілася млосна. Але іншага выйсця яна не бачыла.
3 білетам ёй тады пашанцавала: ля касы стаяла ўсяго тры чалавекі, і месца ў плацкартным вагоне знайшлося. Праўда, верхняе, але гэта ўсё ж лепш, чым тлуміцца, як тое неаднойчы было, на краёчку мулкай лаўкі ў перапоўненым агульным.
Узяўшы білет, Рэгіна адразу ж пайшла на перон: вось-вось павінен быў прыбыць цягнік.
Як прыемна ўразіла чысціня і ўтульнасць, якая панавала ў вагоне! А галоўнае, тут было нешматлюдна. Рэгіна хутка адшукала сваё месца. Двое яе спадарожнікаў, маладая пара, ужо сядзелі ў купэ. Яна — тоненькая, зграбная, з густымі попельнымі валасамі, прыгожа раскіданымі па плячах. Ён — чорнавалосы, з прыемнымі рысамі смуглявага твару. Адказаўшы на Рэгініна прывітанне, яны працягвалі перапыненую размову.
— Мяне заўжды здзіўляла, — гаварыла дзяўчына, — чаму некаторыя людзі млеюць ад захаплення перад палотнамі... ну, скажам, Левітана і ў той жа час застаюцца абыякавымі да жывой прыгажосці? Вось зірніце за акно: прыцемак, пяшчотна-бэзавыя колеры, плаўныя лініі. Пейзаж у стылі Сар'яна. Толькі нашмат прыгажэй.
— Карціны, вершы і музыка для таго і ствараюцца, каб вучыць нас бачыць прыгожае вакол сябе і ў сабе, — прамовіў мужчына. — Вядома, ёсць такія людзі, пра якіх паэт сказаў: “Они не видят и не слышат, Живут в сем мире, как впотьмах, Для них и солнце, знать, не дышит, И жизни нет в морских волнах”.
— Фет? — запытальна зірнула на свайго суседа дзяўчына, але тут жа паправілася: — Не, Цютчаў.
— Так, — кіўнуў галавою мужчына. — Ён самы.
Рэгіна, міжволі прыслухоўваючыся да размовы, падумала: "Ну вось, а кажуць, што цяперашняя моладзь далёкая ад культурных патрэб. Хаця, можа, гэты малады сімпатычны чалавек—музыкант, паэт ці мастак, і "быць на ўзроўні" яго абавязвае прафесія.
Яна зірнула на гадзіннік. Цягнік вось-вось кранецца, а чацвёртага пасажыра няма. Можа, і не будзе? Хай бы так. Тады б хоць на верхнюю лаўку лезці не трэба было.
Але Рэгініны спадзяванні аказаліся марнымі: праз хвіліну ў купэ зайшоў мужчына даволі сталага веку ў палінялых джынсах і чорнай скуранцы.
Убачыўшы, што Рэгіна памкнулася ўстаць, ён замахаў рукамі:
— Сядзіце, сядзіце. Я пакуль класціся не збіраюся. Паспею выспацца. Я ж да самага Мінска еду. Сына вырашыў праведаць, гасцінцаў вясковых яму адвезці. Цяжкавата цяпер жывецца. Але нам, пенсіянерам, ужо што ёсць, тое і добра. А маладым і апрануцца не абы-як трэба, і дзяцей як след
накарміць. Цэны ж нібы звар'яцелі. I калі гэта скончыцца? Мы ўжо, мабыць, не дажывём. Дарэчы, давайце знаёміцца. Я — Іван Пятровіч. Знаходжуся, як ужо вам вядома, на заслужаным адпачынку. Мільянер, як і ўсе мы цяпер.
— Рэгіна Мікалаеўна, — кіўнула Рэгіна.
Маладыя спадарожнікі неяк аднолькава ("паблажліва" — адзначыла Рэгіна) перасміхнуліся з гаваркога "мільянера", але прыўзняліся са сваіх месцаў:
— Віктар.
— Святлана.
— Прыгожая ў вас жонка, Віктар! — усклікнуў Іван Пятровіч. — Пашэнціла вам!
— Вядома, прыгожая, — ускінуў шырокія чорныя бровы мужчына.—Толькі яна яшчэ пакуль (ён зрабіў націск на слове "пакуль") не жонка, Мы ўсяго толькі з гадзіну знаёмыя. Але ж у нас усё каперадзе, Ці не так, Святлана?
Дзяўчына збянтэжана адвярнулася да акна, але Рэгіна паспела заўважыць, як заружавеўся Святланін твар.
Праз нейкі час пасажыры пачалі ўладкоўвацца нанач. На верхняй лаўцы ўжо пасвістваў носам Іван Пятровіч — ён саступіў Рэгіне сваё месца — і, паклаўшы пад галаву пульхную белую руку, соладка спала жанчына на бакавой лаўцы насупраць іхняга купэ.
Прылегла і Рэгіна. Праз дрымоту, якая непрыкметна авалодвала ёю, Рэгіна чула мяккі, прыцішаны барытон:
– Можа, ты ластаўкай хочаш імкяівай Спрытна над плёсамі віцца, Ці мо ў глыбінях тут рыбкай шчаслівай Разам са мной весяліцца?
"Рамантык, — светла падумалася Рэгіне. — Рэдкі на сённяшні час экзэмпляр. Можа, і не музыкант, і не паэт, а проста рамантык".
Прачнулася яна ад гучнага жаночага голасу:
— Ніхто, акрамя яго! Я толькі на хвілінку адышлася, каб
спытацца ў правадніка, дзе мы едзем. Я заўважыла, як ён глядзеў, куды я кладу партманет. Нібы прадчувала бяду, вярнуцца хацела. I чаму не вярнулася? Што ж мне цяпер рабіць? Там жа і грошы ўсе мае, і дакументы!
Рэгіна ўзняла галаву. Ля купэ стаяў праваднік. Побач з ім — з перакінутым цераз плячо ручніком — чыста паголены і наадэкалонены Іван Пятровіч. Дзяўчына з попельнымі валасамі ціха плакала. Сусед яе, схіліўшы да дзяўчыны твар, суцяшаў: "Не трэба, Святлана, не трэба. Зараз разбяромся".
Пышнацелася жанчына з бакавой лаўкі, размахваючы рукамі, крычала:
— Нездарма ён жонку сваю наверх спаць адаслаў, а сам тут уладкаваўся, зладзюга чарнамазы!
— Вы можаце выклікаць міліцыю і абшукаць мяне, але зневажаць не маеце ніякага права, — пачуўся мяккі барытон, і Рэгіна толькі цяпер зразумела, што "зладзюга чарнамазы" — гэта Віктар, яе сусед, той самы, які так пранікнёна чытаў Святлане вершы.
— Ды што ж гэта вы нагаворваеце на чалавека?! — абурана ўсклікнула яна. — Ці ж вы бачылі, што ён браў ваш партманет?
— Ніхто, акрамя яго, галаву даю на адсячэнне. Ніхто! — зноў закрычала жанчына. — Выклічце міліцыю.
— Ды вунь ён, партманет ваш! — хрыплаватым ад хвалявання голасам прамовіў Іван Пятровіч. — Пад вашаю ж падушкаю. Трэба было паглядзець добра, перш чым вэрхал усчыняць. Ну і што цяпер? Цяпер вам трэба прасіць прабачэння ў маладога чалавека — у Віктара, значыць.
Дзяўчына перастала плакаць і з нянавісцю паглядзела на няўдалую абвінаваўцу. Тая выхапіла з-пад падушкі вялікі карычневы партманет і, прыціскаючы яго да грудзей, паімкнулася да маладога мужчыны:
— Ой, і сапраўды! Прабачце, калі ласка, Віктар! У мяне столькі непрыемнасцяў! Я зусім няўважлівая стала. Мне падалося, я партманет у бакавую кішэню ў паліто клала. Калі я яго пад падушку саўганула? Хоць забі — не памятаю. Яшчэ раз прашу: не крыўдуйце.
— Усякае здараецца, — буркнуў Віктар, пазбягаючы сустрэцца вачыма з той, што так зганьбіла яго перад усім вагонам.
— Не, Віктар, вы скажыце, што не крыўдуеце, — настойвала жанчына. —А лепш давайце разам паснедаем. Я пачастую вас дамашняй паляндвічкаю. А вы, — звярнулася яна да правадніка, — прынясіце нам чаю і да чаю што-небудзь.
Жанчына шчоўкнула залацістай засцежкай, адкрыла партманет, і твар яе раптам збялеў:
— А грошы? Дакументы на месцы, а грошай няма!
Яна бездапаможна азірнулася і прысела на краёчак лаўкі.
— Супакойцеся, даражэнькая, — прамовіла Рэгіна. — Супакойцеся і падумайце, можа, вы паклалі грошы не ў партманет, а ў якое-небудзь іншае месца. Зараз я дам вам лякарства, а потым мы разам пашукаем вашы грошы.
Яна ўстала, каб узяць з-пад століка свае боцікі. Віктар апярэдзіў яе:
— Хвіліначку, я вам дапамагу.
"Дзякуй вам, вы сапраўды рыцар", — хацела сказаць Рэгіна і знямела ад нечаканасці: "рыцар", перш чым падаць ёй абутак, усунуў руку ў правы боцік, і Рэгіна пачула характэрнае шамаценне — так шамацець маглі толькі новенькія грашовыя купюры.
На нейкае імгненне позіркі іхнія сустрэліся: Рэгінін — разгублены, здзіўлены, ягоны — насцярожаны і пагрозлівы. Яна першая адвяла вочы і выхапіла боцікі з яго рук. Ён непрыкметна паклаў грошы (Рэгіна ўжо ўпэўнілася: гэта былі грошы) пад стос газет, што ляжалі на століку, і загаварыў да сваёй спадарожніцы:
— Можна збірацца. Хутка пад'язджаем.
"Што рабіць? Паклікаць правадніка? Сказаць жанчыне, каб марна не корпалася ў сваіх рэчах, бо грошай там няма? Ціхенька, па-добраму папрасіць яго, каб аддаў украдзенае?" — мітусілася ў Рэгінінай гаііаве.
А ён час ад часу кідаў у яе бок насцярожаны, пагрозлівы позірк. I Рэгіну агарнуў страх. Хто ведае, нашто ёувогуле здатны, гэты пярэварацень? Такі, відаць, ні перад чым не спыніцца. Відаць, за лепшае будзе пакуль зрабіць выгляд, што яна нічога не зразумела. А потым што-небудзь прыдумаецца. Але ўсе яе захады былі дарэмнымі. Ён сачыў за кожным Рэгініным рухам. Нават калі яна, дастаўшы з поліэтыленавага пакета зубную пасту і мыла, скіравалася ў туалет, ён пайшоў следам і стаяў пад дзвярыма, пакуль яна не выйшла.
— Ведаеце што? — сказаў Іван Пятровіч, калі Рэгіна вярнулася на сваё месца. — Паколькі мы ўсе тут мільянеры, то давайце адшчыпнём па кавалачку ад сваіх мільёнаў і дапаможам чалавеку ў бядзе. Хто што зможа. — I ён дастаў з кішэні грошы.
— Ну што вы, не трэба, — выціраючы насоўкай прыпухлыя ад слёз вочы, сказала жанчына. — Я ўжо думаю, можа, я сама дзе згубіла тыя грошы.
— Трэба дапамагчы, трэба, — пачуліся галасы.
— А можа, у яе ніякіх грошай і не было. Можа, яна на дарэмшчыну разжыцца хоча! — заверашчала худая кабеціна з валасамі маркоўнага колеру, але тут жа змоўкла, учуўшы маўклівае людское неадабрэнне.
Хутка на лаўцы, дзе сядзела расчуленая жанчына, ляжаў ладны стосік грошай.
— Людцы добрыя, дзякуй вам. Я ж у адведкі да дачкі еду. Хлопчыка яна нарадзіла. А чалавек у яе ненадзейны. Я ж гэтыя грошы паўгода збірала. А потым у магазіне на "сотні" памяняла, каб лаўчэй везці было. Дзякуй вам, людцы!
— Рыхтуйцеся да выхаду, — аб'явіў праваднік. I не забывайцеся, калі ласка, свае рэчы.
Рэгіна апраналася і ўвесь час адчувала на сабе неадчэпны позірк "рамантыка". 3 вагона яна выйшла "пад канвоем": ён, узяўшы дзяўчынку пад руку, след у след ішоў за Рэгінаю. Толькі калі выйшлі з тунэля, ён нарэшце пакінуў яе ў спакоі. Рэгіна з палёгкай уздыхнула і скіравалася да аўтобуснага прыпынку. Стоячы на пераходзе пад светлафорам, яна бачыла, як ён купляў у кіёску кветкі і як шчасліва ўсміхалася яму дзяўчына з прыгожа раскіданымі па плячах попельнымі валасамі.
Рэгіна недзе чытала, што аснова ўсіх жывых істот — пратэіны. Менавіта камбінацыя пратэінаў у пэўным арганізме вызначае, што ён такое — расліна, насякомае ці чалавек. А калі б прырода ў дадатак магла яшчэ як-небудзь карэкціраваць першапачатковую камбінацыю, то ці дазволіла б яна пад адным і тым імем "чалавек" існаваць на зямлі Леанарда да Вінчы і якому-небудзь Чыкацілу? Не, яна б, адчуўшы сваю памылку, пераўвасобіла б апошняга ў якую-небудзь брыдкую істоту накшталт слізняка. А сённяшняга "рамантыка" яна зрабіла б шакалам ці гіенаю. I для гэтага ёй дастаткова было б толькі крышачку інакш размясціць таямнічыя часцінкі, назва якім — пратэіны.
Але ж ці так усё, як думаецца ёй, дылетантцы? А яна, кім бы была яна, калі б магчымая была тая карэкціроўка? Анёлам з ружовымі крыламі і... з "вальтэрам" у руках? А можа б, яшчэ ў раннім дзяцінстве ўсемагутная прырода зрабіла яе... хамелеонам. Адразу ж пасля таго выпадку, які яна чамусьці так яскрава памятае да гэтай пары і да гэтай пары, сустракаючы Настассю ці Алеся, ніякавата пачувае сябе, хоць яны, хутчэй за ўсё, даўно забыліся пра тое.
***
Жылі яны тады яшчэ ў старым доме ў невялічкім завулку. Дом іхні стаяў бокам да вуліцы, а вокны глядзелі ў Пархомаў двор, абгароджаны рэдкім шчыкетнікам, праз які было відаць усё, што там рабілася. Звычайна нічога асаблівага там не рабілася: бегалі куры, цётка Прося ішла даіць карову ці не-сла парасятам есці, Пархом кляпаў касу ці сек дровы. Цікавей было толькі тады, калі пачыналі сварыцца паміж сабою Пархомавы дзеці: Насця і Шурка. Шурка называў сястру рапухай, расамахаю і качолкаю. Яна яго — маслюком чарвівым і свіной ражкаю. Але самым абразлівым для Насці было слова "Яўмен", а для Шуркі — "крывуліна". Справа ў тым, што ў Насці былі вельмі светлыя, амаль белыя валасы да плячэй і ружовы да чырвані твар. Якраз такія валасы і такога колеру твар меў дурнаваты жабрак Яўмен з Зарэчча. Ён часта заходзіў у іхнюю вёску з брудным мехам за плячыма і кійком у заскарузлых руках.
Мянушка "крывуліна" тлумачылася прасцей: у Шуркі ад нараджэння адна нага была крыху карацейшая, і ён накульгваў.
Аднойчы маці паслала Рэгіну пазычыць у цёткі Просі шклянку цукру. Рэгіна яшчэ з вуліцы пачула:
— Яўмен з мехам!
— Крывуліна пузатая!
Рэгіна ўжо ведала, што пасля такіх слоў звычайна пачыналася бойка, і хацела павярнуць назад, але Насця, убачыўшы яе, паклікала:
— Рэгінка, ідзі сюды!
Рэгіна абачліва аббегла надзьмутага, бы індык, Шурку і спынілася ля Насці.
— Слухай, — Насця схілілася да Рэгінінага вуха, — я дам табе цэлы пернік. Вось ён, — Насця адтапырыла кішэню блакітнай сукенкі. — А ты за гэта як найгучней крычы са мною "крывуліна пузатая". Добра?
Рэгіне не вельмі хацелася абражаць Шурку. Ён жа ніколі нічога дрэннага ёй не зрабіў. Але ж пернік быў вялікі, ружовы і, відаць, смачны-смачны!..
Крыўднае "крывуліна пузатая" загучала на два галасы, ды так пранізліва, што Шуркавага "Яўмена з мехам" увогуле не стала чуваць.
— Вось так! — пераможна засмяялася Насця. — Вось так табе, крывупіна!
Рэгіна паспела толькі разы са два адкусіць ад перніка, як Шурка міралюбна сказаў:
— Рэня, я хочу табе нешта паказаць, хадзі сюды.
— Ага! Ты біцца будзеш, — жуючы і сапраўды вельмі смачны пернік, прыжмурыла вочы Рэгіна.
— Не буду. Чэснае акцябрацкае пад салютам. Хадзі.
Рэгіна, на ўсялякі выпадак вырваўшы ля плота куст
крапівы, наблізілася на бяспечную адлегласць:
— Ну, што?
Шурка паказаў ёй новенькі аловак:
— Бачыш, адна палова чырвоным піша, а другая — сінім. Такога ні ў каго нямашака. Хочаш, падару?
Рэгіна недаверліва зірнула на Шуру і схавала ў кішэню недаедзены пернік.
— На, бяры, — Шурка аддаў ёй аловак. — Будзеш са мною сябраваць?
— Буду.
— Я табе яшчэ нештачка дам, калі ты дапаможаш мне перакрычаць Насцю. Я і сам бы змог, але ў мяне цяпер горла баліць, таму голас слабы. Ну, давай разам: "Яўмен з мехам!"
Цяпер пераможна смяяўся Шурка. Пакрыўджаная Насця, счакаўшы крыху, сказала:
— Рэгінка, а ў мяне "Прыгоды Чыпаліна! ёсць. Не верыш? Зараз пакажу, — яна збегала ў хату і вынесла кніжку з ярка размаляванай вокладкаю. — Во. Я ўжо прачытала. Магу табе даць.
Рэгіна не памятае, колькі разоў яна перабягала з аднаго "лагера" ў другі, памятае толькі, што ўсё скончылася для яе ганебна: Шурка з Насцяю паадбіралі ў яе ўсе падарункі, нават недаедзены пернік, і выгналі з двара. А пустую шклянку— цукру яна так і не пазычыла — шыбанулі ёй услед.
***
Вядома, можна супакоіць сябе тым, гато гэта дробязь, бо было тады Рэгіне гадоў сем-восем, і што Настасся і Алесь ужо даўно забыліся пра той выпадак, але... Але ж ці мала яшчэ можна ўспомніць не менш брыдкага са свайго пазнейшага, дарослага жыцця. I ці не ў дзяцінстве быў таму пачатак?
"Усе мы ў брудзе, — сказаў Оскар Уайльд, — але некаторыя з нас глядзяць на зоркі". Дык, можа, выратаванне і ёсць у тым, каб як найчасцей глядзець на зоркі? Інакш можна стаць чалавеканенавіснікам. А ўрэшце, чаму яна так разнюнілася з-за нейкай выпадкова сустрэтай дрэні з прыгожым мужчынскім імем — Віктар? Усё роўна жыццё аддасць яму належнае. Ёсць такі няпісаны закон. Рэгіна гэта пэўна ведае. Вось толькі дзяўчыну тую, Святлану, шкада. Добра, калі яна перш чым закахацца, паспее зразумець, што сабой уяўляе гэты... пярэварацень. I ўсё ж прыстойных, шчырых людзей навокал больш, чым тое іншым разам здаецца.
***
Ключы ад кватэры ў Рэгіны былі, але яна, павагаўшыся крыху, націснула кнопку званка. За дзвярыма пачуліся марудлівыя крокі, і незадаволены голас прабурчэў:
— Каго там яшчэ прынесла з самай раніцы?
— Адчыні, гэта я, — азвалася Рэгіна, перамагаючы сябе, каб не пайсці.
Яна ўжо адчувала, што нічога добрага не атрымаецца ў яе з гэтага візіту. Але, як кажуць, "тапелец за саломінку хапаецца".
Дзверы асцярожна прачыніліся, і кудлатая Васілёва галава высунулася на лесвіцу. Ён, відаць, не адразу пазнаў Рэгіну, бо нейкае імгненне глядзеў на яе так, нібы хацеў спытацца, хто гэтая жанчына і што ёй тут трэба. I раптам на твары яго з'явілася яхідная ўсмешка:
—А-а-а! Ды гэта ж дарагая мая супружніца! Якое шчасце!
— Не крыўляйся. Дай мне прайсці, — стрымана прамовіла Рэгіна. — Мне з табою трэба пагаварыць.
— Праходзь, праходзь, сонейка маё яснае! — не пераставаў блазнаваць Васіль. — I як гэта цябе адпусціў твой валадар?
— Перастань! — усклікнула Рэгіна і, адпіхнуўшы яго, пераступіла парог.
Тое, што Васіль з самай раніцы паспеў добра "нагрузіцца", яе ніколечкі не здзівіла. Іншага яна і не чакала. А вось тое, што ўбачыла ў кватэры... Рэгіне захацелася схапіцца за галаву. Яна столькі гадоў, ашчаджаючы кожную капеечку, набывала мэблю, старанна падбірала шторы, дываны, шпалеры! Хацелася, каб усё было "як у людзей". I ўсё гэта пайшло прахам. Кватэра была пустая, хоць бокам па ёй качайся. На кухні засталіся толькі стол ды дзве скалечаныя табурэткі. На месцы, дзе стаяў халадзільнік, — святлейшы ад астатняе падлогі квадрат. Насценныя шафкі павырываныя "з мясам". Замест новенькай пліты — нейкая завэдзганая ламачына з дзвюма канфоркамі. У двух пакоях тое ж відовішча: ні "сценкі", ні тэлевізара, ні канапы, ні дываноў. Ацалелі нейкім цудам адно-адзінае крэсла і ложак.
— Ну, чаго ты аслупянела? Не падабаецца? — выскаліўся Васіль, перахапіўшы яе разгублены позірк. — Так і будзем стаяць? Можа, давай прысядзем ды возьмем па пяць кропель за сустрэчу, га? — Ён трымаў у руках пачатую пляшку "чарніла". — Ці мы такім пітвом грэбуем?
— Я хачу пагаварыць з табою пра кватэру, — перапыніла яго Рэгіна. — Як-ніяк у нас дачка, і...
— Ага! Я цяпер разумею, у чым справа! — здзекліва зарагатаў Васіль. — Тюй мэн цябе выгнаў! Точна! Як гэта я адразу не здагадаўся? Ён выкінуў цябе на вуліцу! Так табе і трэба, шалашоўка! Пра дачку загаварыла! Кватэра спатрэбілася? А вось гэтага ты не бачыла? — ён зрабіў непрыстойны жэст і пахіснуўся. — Ды я зараз цябе...
Рэгіна моўчкі пайпіла да дзвярэй.
"Так табе і трэба! — дакарала яна сябе, стоячы на прыпынку. — Ведала, куды ішла і чым гэта скончыцца. Так табе і трэба!"
— Жанчынка, што з вамі?
Яна азірнулася. Побач стаяла немаладая пара. Нават мімалётнага позірку было дастаткова, каб убачыць, што гэта муж і жонка, якіх доўгае сумеснае жыццё зрабіла падобнымі між сабою нават знешне. Кажуць, так бывае тады, калі мужчына і жанчына па-сапраўднаму кахаюць адно аднаго.
— Вам блага? — беражліва падтрымліваючы пад руку жонку, мужчына спачувальна глядзеў на Рэгіну празрыстымі светла-сінімі вачыма.
— Не-не, усё нармальна, дзякуй вам, — адказала Рэгіна і адышлася, скіраваўшы збянтэжаны позірк на дошку аб'яў, спрэс заклееную дзе невялічкімі стандартнымі лісткамі, дзе проста вырванымі са сшытка аркушамі.
Няўжо яна зноў гаварыла ўголас? Відаць, так, бо чаму на яе звярнулі ўвагу? Трэба неяк узяць сябе ў рукі, бо так нядоўга і звар'яцець. Няўжо ў яе такое ўжо безвыходнае становішча? А што, калі ўсё ж паехаць на сваю былую пра-
цу? Гаварыў жа Міхась Пятровіч, калі яна ад'язджала: "Памятайце, Рэгіна Мікалаеўна, калі што якое (цьфу-цьфу!) мы вас назад з дарагой душою возьмем. Узяць, можа, і возьмуць. Паспачуваюць нават у вочы. А за вочы пасмейвацца будуць. Каму чужое баліць? Ды і ў іхняй рэдакцыі, можа, і не будзе месца. А, усё роўна! Яна папросіць Міхася Пятровіча, каб дапамог уладкавацца дзе-небудзь. А вось кватэру прыйдзецца прыватную шукаць. Толькі вось грошы... Гавораць, грошы — смецце. А колькі праблем з-за гэтых праклятых грошай! Асабліва цяпер, калі прадаваць, здаецца, сталі ўсё. Вунь іх колькі, аб'яў — вочы разбягаюцца. "Прадаю тэлевізар", "Прадам аўтамабіль "Рэно", "Нядорага прадам персідскіх кацянят".
А гэта што за аб'ява? Буйныя няроўныя літары, напісаныя зялёным фламастэрам. Рэгіна падышла бліжэй. "Здам кватэру бясплатна таму, хто будзе даглядаць мяне. Клаўдзія Васільеўна. Вуліца Лясная, дом 6, кватэра 25". Рэгіне падумалася, што невядомая ёй Клаўдзія Васільеўна якая-небудзь дзівачка. Ці ж можна не ведаць, як рызыкоўна такое цяпер пісаць: столькі распладзілася махляроў ды аферыстаў! А можа, жыццё паднесла жанчыне вельмі горкую пілюлю, калі яна адважылася напісаць гэту аб'яву. Трэба, відаць, патэлефанаваць ёй, перасцерагчы, параіць што-небудзь. Толькі што параіць? Звярнуцца ў бюро добрых паслуг? Пайсці ў інтэрнат для састарэлых? Але што такое бюро? А пра інтэрнат і ўвогуле гаварыць няварта: адно гэтае слова выклікае ў пажылых людзей страх і крыўду. А можа, гэтай жанчыне ніякі інтэрнат і не патрэбен: пасварылася са сваімі родзічамі ды і вырашыла такім чынам адпомсціць — павесіць аб'яву амаль у самым цэнтры горада. Як бы там ні было, але трэба ўсё ж патэлефанаваць. Рэгіна дастала запісную кніжку і толькі тады ўбачыла, што нумара тэлефона ў аб'яве якраз і няма. Ну што ж, не шукаць жа ёй тую Лясную. Ды і якая ёй справа да невядомай Клаўдзіі Васільеўны? Няўжо ў яе мала сваіх праблем?
Калі б у тую хвіліну хто-небудзь сказаў Рэгіне, што сам лёс падвёў яе да той аб'явы і што менавіта яна будзе "даглядаць" Клаўдзію Васільеўну, і што Клаўдзія Васільеўна пакіне ім з Верачкаю сваю кватэру, Рэгіна толькі б засмяялася. Па-першае, якая з яе "даглядальшчыца"? Па-другое, чаму гэта зусім чужая жанчына будзе рабіць ім такі "царскі" падарунак? Але жыццё—з'ява непрадказальная. I дзяку Богу. Інакш многія б, зазірнуўшы ў сваю будучыню, зрабілі б выбар не ў карысць жыцця. А можа б, і не, бо насуперак нават самым змрочным прароцтвам, людзі не перастаюць спадзявацца на лепшае. I Рэгіна таксама спадзявалася на лепшае, калі ехала на былую сваю працу.
На яе шчасце у даўжэзным калідоры не было ні душы. Рэгіна подбегам кінулася да кабінета галоўнага, хуценька шмарганула ручку абабітых чорным дэрмацінам дзвярэй і ўзрадавалася: Міхась Пятровіч быў у кабінеце адзін. Ссунуўшы акуляры на кончык носа, ён заклапочана гартаў нейкія паперы. Адказаўшы на Рэгініна прывітанне, ён прамовіў звыклае: "Сядайце, калі ласка" і толькі тады ўзняў галаву. Рэгіна не паспела пакрыўдзіцца на такі халодны прыём, як твар Міхася Пятровіча засвяціўся шчырай усмешкаю:
— Рэгіна Мікалаеўна, дарагая! Ці вас бачаць мае ўжо не вельмі светлыя вочы? I як гэта вы да нас надумаліся? Няйначай, як у камандзіроўцы! Папрыгажэлі, памаладзелі. Відаць, няблага жывецца?
— Міхась Пятровіч, калі ласка... калі можна... вазьміце мяне назад, Міхась Пятровіч! Вы возьмеце мяне назад?
***
"Когда б вы знали, из какого сора Растут стихи, не ведая стыда..."
У якую часіну вывела рука паэтэсы гэтыя словы? Няўжо і такім, як яна, таленавітым, усімі прызнаным, было знаёмае гэтае незразумелае пачуццё бездапаможнасці перад уласным творам, калі раптам губляе сэнс першапачатковае і нараджаецца нешта іншае, зусім нечаканае? Ды і сам творца робіцца ўжо не тым чалавекам, які ў задуменні сядзеў перад некра-нутым, белым, як першы снег, аркушам.
3 Рэгінаю адбылося менавіта так. Яна яшчэ не ўсвядоміла сабе, згубіла з таго ці знайшла, але ведала пэўна, што яе ранейшай ужо няма і што яна сённяшняя пачынае новае, заманлівае ў сваёй невядомасці жыццё, дзе не застанецца месца ні помслівым думкам, ні дробязным жаданням, і яму, Масліцкаму, таксама не будзе там месца.
__________