Калюнчык (на белорусском языке) (Рассказ)

Скажыце, вы верыце ў нябесную кару? Не, не ў тагасветную, з кіпячаю смалой і гарачымі патэльнямі, а ў тую, якая спасцігае пры жыцці?
Сам я раней у адказ на такое пытанне толькі засмяяўся б. А з часам стаў задумвацца. Асабліва  пасля таго, што здарылася з маім... ну, сябрам не сябрам, але і не зусім чужым мне чалавекам. Як-ніяк у адным класе восем гадоў вучыліся, уюноў у Заласе (рачулцы нашай) лавілі (гэта потым ужо дарогі нашы разбегліся).
Яму далі імя Мікола. Але я не памятаю, каб яго так называлі. Называлі яго Калюнчыкам. Не Міколам, не Колем, а Калюнчыкам. Калюнчыкам ён быў і ў дзяцінстве, і ў юнацтве, і ў сталым ужо ўзросце.
Дарэчы, я толькі цяпер, калі пачаў расказваць вам пра Калюнчыка, падумаў раптам пра тое, на што ніколі не звяртаў увагі. У нашай Васільеўцы, аказваецца, каля дзесятка, калі не больш, дарослых, а то і зусім старых людзей носяць такія вось памяншальна-ласкальныя імёны. Напрыклад, у вёсцы жыве многа Іванаў, але толькі аднаго з іх — Петрыкава — называюць Іваняткам. Побач са шматлікімі Мар'ямі, Машамі і Марусямі жыве адна Машачка і адна Машуня. Ёсць у Васільеўцы нямала Федараў, але адзін Федзечка; некалькі Барысаў, але адзін Барысок. Адна Галька, адна Танюша, адна Надзька. I, як правіла, гэтымі, на першы погляд, ласкавымі імёнамі вяскоўцы надзяляюць далёка не лепшых сваіх прадстаўнікоў. Больш таго: з часам тыя імёны становяцца свайго роду сінонімамі слоў, якія азначаюць самыя непрыглядныя рысы чалавечага характару.
«Барысок ты», — гаворыць жонка свайму мужу, які занадта любіць зазірнуць у чарку.
«Ах ты... Надзька ты!» — лае які-небудзь раганосец сваю няверную жонку.
Галькаю ў нашай вёсцы назавуць няўдаліцу, Танюшаю — пляткарку, Машуняю — скандалістку, Васяткам — зладзюгу.
А вось імя Калюнчык, відаць, тут ніколі не стане агульным. Ёсць у жыцці рэчы, пра якія, бывае, не гавораць: яны ці то страшныя, ці то незразумелыя.
Я даўно заўважаў штосьці не зусім звычайнае ў Калюнчыкавых паводзінах. Мы, падлеткі, не ўмелі заставацца сам-насам з сабою. Як толькі выдавалася вольная хвіліна, мы беглі адзін да аднаго, выдумлялі самыя розныя гульні і забавы. Іншым разам нашы гульні насілі не зусім бяскрыўдны характар і добра-такі псавалі людзям нервы. Узяць хоць бы Міхаля (жыў некалі ў нас такі бабыль — Міхаль). Ён збіраўся рамантаваць сваю хаціну і прывёз з лесу сасновыя бярвенні, склаў іх ля двара. Дык мы кожную ноч на працягу тыдня перакочвалі тыя бярвенні на другі бок вуліцы і раскладалі іх па адным ля кожнай хаты, пакуль хапала бярвенняў, а назаўтра, схаваўшыся дзе-небудзь паблізу, пацяшаліся, назіраючы, як Міхаль з лаянкаю цягае іх назад. У рэшце рэшт Міхаль пазбіваў бярвенні металічнымі скобамі і паскручваў тоўстым дротам. Ну дык мы яму за гэта комін кавалкам шкла накрылі. Прынеслі лесвіцу і накрылі. Во ўжо дзе Міхаль дыму наглытаўся, пакуль зразумеў, што да чаго. Ну як, смешна? Нам тады здавалася, што вельмі смешна. А яшчэ мы і не тое выраблялі! Бяром з сабою слончык, заходзім у двор да якой-небудзь адзінокай жанчыны, ставім слончык пад акном, адзін з нас на яго залазіць (звычайна гэта рабіў я, як ні сорамна цяпер прызнавацца), другі гучна стукае ў акно. Гаспадыня, якая паспела заснуць, устае, падыходзіць да акна і даволі доўга ўзіраецца, перш чым да яе даходзіць, што да шкла прытуліўся не твар, а нечы голы азадак. Таксама смешна, праўда? Калі б нас назвалі хуліганамі, мы б пакрыўдзіліся.
Дык вось, Калюнчык вельмі неахвотна дурэў з намі. Яго трэба было доўга ўпрошваць, перш чым ён згаджаўся ўзяць на сябе ролю хоць бы вартаўніка. I потым, калі мы пасля ўдала праведзенай «аперацыі» паміралі ад смеху, ён не смяяўся. Спачатку я думаў, што ён спачувае бязвінным ахвярам нашых жартаў, і нават стаў крыху паважаць яго за гэта. Але пазней я заўважыў, што Калюнчык увогуле не ўмее смяяцца. Толькі ў выключных выпадках, калі навокал гучаў рогат, што называецца, да слёз, Калюнчыкавы вусны кранала ледзьве прыкметная ўсмешка, і то толькі на нейкае імгненне.
Ведаеце, я да гэтай пары насцярожана стаўлюся да людзей, якія ніколі не смяюцца. Мне здаецца, той, хто не ўмее смяяцца, не ўмее ні шкадаваць, ні ненавідзець, ні любіць. А можа, мая думка памылковая, звязаная з успамінам пра Калюнчыка?
— Ведаеш,— сказаў мне ён аднойчы па дарозе ў школу,— я ўчора павыдзіраў у лісы зубы і выпусціў яе. Як ты думаеш, будзе яна жыць ці не?
— У якой лісы? — здзівіўся я.
— А я табе хіба не гаварыў? Я яе ў хляве злавіў.
— А навошта ж ты так яе?
— Няхай цяпер паспрабуе курэй есці,— жорстка адказаў Калюнчык.— Я сёння яшчэ аднаго караць буду.
— Ліса?
— Ды не ліса. Ката. Яйкі на седале жарэ, гад.
— Дык ты што, і яму зубы выдзіраць будзеш?
— Не. Для яго я іншае прыдумаў. Хочаш — прыходзь, паглядзі.
Хоць пачутае непрыемна ўразіла мяне, за дзень, запоўнены звычайнымі хлапечымі клопатамі, я забыўся пра Калюнчыкавы словы і пад вечар вырашыў зазірнуць да яго, каб паклікаць на рыбалку.
Падышоўшы да Калюнчыкавага двара, я пачуў пранізлівы каціны віск і ўспомніў пра кару, абяцаную кату за ўчыненае на седале зладзейства.
«Дубцом, відаць, лупцуе»,— вырашыў я (так у нас дома маці іншым разам частавала шкадлівую Мурку). Я адчыніў фортку і крыкнуў:
— Хопіць, Калюнчык! Хадзем на рэчку!
У адказ мне данёсся ўжо не віск, а нейкі страшэнны енк. Я бягом кінуўся праз двор за хату.
Пад старой яблыняй гарэў невялічкі касцёр. Ля яго на кукішках сядзеў Калюнчык. У адной руцэ ён трымаў раменьчык, да якога быў прывязаны белы кот з шэрымі плямамі на баках, у другой — кіёк.  Гэтым кійком ен піхаў ката ў касцёр. I тут мне кінулася ў вочы зусім жахлівае: у ката былі адсечаны нага і хвост. Вось гэты скрываўлены і ўсе яшчэ жывы абрубак, які зусім нядаўна быў прыгожым пушыстым катом, Калюнчык і піхаў у касцёр. Твар у яго быў спакойны, крыху заклапочаны, як у чалавека, што робіць звычайную работу.
Я не мог вымавіць ні слова, толькі адчуў, як узмакрэў мой лоб. Я выскачыў на вуліцу, і тут, ля Калюнчыкавых варот, мяне званітавала.
Праз год мы скончылі восем класаў. Я паступіў ў дарожна-будаўнічы тэхнікум. Калюнчык застаўся працаваць у калгасе. Нас адначасова забралі ў войска, але служылі мы далёка адзін ад аднаго і не перапісваліся.
Потым я стаў гараджанінам, ажаніўся. Не забываўся я і пра тое, што бацькі мае ўжо не маладыя, і таму, калі прыязджаў у вёску (хоць і не так часта, як хацелася б), стараўся ці то нарыхтаваць дроў, ці то нешта падрамантаваць. На сялянскім двары заўсёды знойдзецца работа, таму на вуліцу выходзіць даводзілася рэдка. Ды і з былых маіх сяброў у вёсцы амаль нікога не засталося. Хіба толькі Калюнчык.
Жыў ен адзін, як некалі бабыль Міхаль, і ля ягонага двара (я нават засмяяўся, калі ўбачыў) ляжала каля дзесятка бярвенняў.
Ён і цяпер хадзіў на працу ў калгас. Надаралася яму мець і дадатковыя заробкі: час ад часу нехта з вяскоўцаў клікаў яго закалоць кабана, зарэзаць цялё або авечку. Праўда, чамусьці Калюнчыка запрашалі толькі тады, калі не знаходзілі нікога іншага, хоць ніхто лепей, чым ён, не ўмеў рассячы на кавалкі свіную тушу, разабраць цялячую ці авечую. Чамусьці... Тое «чамусьці» можна было калі не растлумачыць словамі, то зразумець, варта толькі зірнуць на Калюнчыка, на тое, як ен пачынаў сваю справу. Звычайна млявы, у такія хвіліны ён жвавеў, а позірк яго невялічкіх жаўтавата-шэрых вачэй набываў дзіўную апантанасць, ад якой прысутным станавілася няёмка, нібы яны выпадкова падгледзелі штосьці для старонняга вока зусім не прызначанае.
Мне аднойчы давялося ўбачыць яго ў такую хвіліну. Менавіта тады я падумаў, што плетка пра тое, нібыта Калюнчыкава маці памерла не без сынавай дапамогі, зусім не плетка. Мне зрабілася жудасна і захацелася сказаць яму ў твар самыя жорсткія і абразлівыя словы, пасля якіх і сустракацца ўжо нельга болей. Я тады яшчэ не ведаў, што мы і так бачымся апошні раз.
Праз тыдзень тое, што засталося ад Калюнчыка, збіралі на чыгуначным палатне недалбка ад станцыі. Што гэта было: Калюнчыкава неасцярожнасць, якая-небудзь выпадковасць ці чыёсьці злачынства — высветліць нікому не ўдалося.
«Так ужо яму, відаць, наканавана было,— сказаў нехта з вяскоўцаў пра жахлівую Калюнчыкаву смерць.— Лёс. А лёсу свайго не абыдзеш, ні на кані не аб'едзеш».